Het is februari 2009, zaterdagavond. Het Rembrandtplein ligt er stil en verlaten bij. De enig zichtbare beweging wordt veroorzaakt door regendruppels die vallen in de plassen op straat. Een ongewone aanblik voor dit uitgaanscentrum van Amsterdam. Wat is er aan de hand? Deskundigen herkennen het beeld direct, voor het laatst gezien in 1919. Er heerst griep. Honderden jonge mensen gaan al bloed ophoestend ten onder. Er is zelfs geen dokter beschikbaar om hen te troosten en geen begrafenisondernemer om hen te begraven. Ook zij hebben griep. Eenzelfde beeld, overal ter wereld. Waarom doet niemand daar iets tegen? Waar is de overheid? Om dergelijke taferelen te voorkomen bestelden overheden wereldwijd neuramidaseremmers en griepvaccins nadat de WHO de komst – en later zelfs de aanwezigheid – van een pandemie had aangekondigd. ‘Better safe than sorry.’ De gevreesde pandemie zette echter niet door. Overtollige vaccins kon men aan de straatstenen niet meer kwijt en de neuraminidaseremmers liggen te wachten op hun verloopdatum. Let wel, het gaat hier om medicijnen waarvan niet is aangetoond dat ze complicaties voorkomen of de verspreiding van influenza tegengaan.
De deskundigen
Dat kostte miljarden en andere uitgaven voor de zorg kwamen daardoor in de knel. Nu bespreken we hoe te bezuinigen op de dure gezondheidszorg. Het eigen risico gaat omhoog en mogelijk moeten Nederlanders zelfs voor een bezoek aan hun huisarts in de buidel gaan tasten. Het is natuurlijk moeilijk om dit soort beleidskeuzes tegen elkaar af te wegen, maar daar is de politiek wél voor. Het probleem is alleen dat politici geen deskundigen zijn en daarom deskundigen moeten raadplegen alvorens ze een beslissing kunnen nemen. En daar wringt de schoen: zijn die deskundigen wel onafhankelijk genoeg? Worden zij niet te veel aangestuurd door de farmaceutische industrie? Vragen waarop de BMJ een antwoord trachtte te vinden (BMJ 2010;340:c2912) en dat antwoord stemt niet echt tot vrolijkheid. Er bleek sprake van verbintenissen tussen de deskundigen, geraadpleegd door de WHO (en nationale overheden), en de farmaceutische industrie. Nu is dat eigenlijk geen nieuws, want een aantal van hen had hun belangenconflict natuurlijk netjes gemeld. Het doet de lezer wel enigszins twijfelen aan de gegeven adviezen. Persoonlijk geloof ik niet zo in samenzweringen en complotten (in de geschiedenis zijn daarvan ook weinig voorbeelden), maar eerder in een bepaalde beroepsdeformatie. En achteraf is het altijd gemakkelijk om gelijk te hebben. Toch zal men voor dit probleem een oplossing moeten vinden, want twijfel aan het nut van vaccinaties kan desastreuze gevolgen hebben voor de acceptatie. De gevolgen daarvan kunnen ernstig zijn, zoals de toename in congenitale rubella liet zien na onterechte twijfel over het BMR-vaccin.
Een nieuw seizoen
Ondertussen hebt u de uitnodigingen voor de nieuwe griepcampagne mogelijk alweer klaarliggen. Ook het nut van die vaccinaties is echter twijfelachtig. Een recente Cochrane-review vond slechts één RCT bij ouderen en ook bij astmapatiënten is er weinig bewijs voor werkzaamheid bij het voorkómen van exacerbaties, maar dat oordeel is verder aan de deskundigen. Tegelijkertijd vonden Opstelten et al. dat huisartsen zichzelf steeds vaker (laten) vaccineren tegen griep. En is het nut daarvan dan aangetoond? U raadt het al.