Vitaminesuppletie in de zwangerschap

Patiënten kunnen op het spreekuur vragen hebben over de rol van vitamines tijdens de zwangerschap en advies vragen over vitaminesuppletie als zij een actieve kinderwens hebben of al zwanger zijn. Sommige patiënten willen graag onderzoek naar hun vitaminestatus.

Vitamines zijn organische verbindingen die als co-enzym of regulator van het metabolisme een essentiële rol spelen in verschillende processen, maar die door het lichaam zelf niet of onvoldoende kunnen worden aangemaakt. Vitamines komen in kleine hoeveelheden in de voeding voor.

Etiologie en pathogenese

Foliumzuur (vitamine B11)

Foliumzuur speelt als co-enzym een rol in de synthese van DNA en RNA. Tijdens de zwangerschap is de behoefte aan foliumzuur relatief hoog en in weefsels met snelle celdeling kunnen zich tekorten manifesteren. De relatie tussen foliumzuurdeficiëntie en neuralebuisdefecten is bekend sinds 1965.1 Foliumzuur komt in kleine hoeveelheden voor in groene groente, vlees, volkorenproducten en zuivel.

Vitamine A

Dit vetoplosbare vitamine speelt een rol in onder andere de genexpressie, embryonale ontwikkeling en de visus. Vitamine A komt van nature voor in onder andere schaaldieren en leverproducten, en wordt toegevoegd aan verschillende zuivelproducten, zoals margarine. Een te hoge inname kan een teratogeen effect hebben.1

Vitamine B12

Vitamine B12 is als co-enzym onder andere betrokken bij de vorming van erytrocyten en beïnvloedt ook het foliumzuurmetabolisme. Vitamine B12 komt alleen voor in dierlijke producten zoals melk, vlees en eieren. Een vitamine B12-deficiëntie kan anemie en – secundair – foliumzuurdeficiëntie veroorzaken. Er zijn aanwijzingen dat de behoefte aan vitamine B12 tijdens de zwangerschap licht verhoogd is.2

Vitamine D

Dit vitamine is van belang bij de botaanmaak en calciumabsorptie uit voeding. Daarnaast heeft het effect op immuunsysteem, celgroei en angiogenese. Vitamine D wordt door de huid aangemaakt bij blootstelling aan zonlicht en door de lever omgezet in zijn actieve vorm. Het komt in kleine hoeveelheden voor in vette vis en in mindere mate in vlees en eieren. Ook wordt het toegevoegd aan margarine en bak- en braadproducten.3

Epidemiologie

Hoe vaak vitaminedeficiënties voorkomen bij zwangeren in Nederland is niet bekend. Uit een onderzoek in 2004-2005 onder zwangeren in het Meander Medisch Centrum in Amersfoort bleek dat 14% van de vrouwen zonder migratieachtergrond een vitamine D-deficiëntie had, versus 73% van de vrouwen met een niet-westerse migratieachtergrond. Er was een duidelijke correlatie tussen de maternale en de neonatale vitamine D-concentraties.4

Anamnese

De huisarts vraagt naar:

• eventuele voedingsdeficiënties (veganistisch/vegetarisch dieet, alcoholmisbruik)

• bekende vitaminedeficiënties

• gastro-intestinale aandoeningen die het risico op een vitaminedeficiëntie verhogen (bijvoorbeeld ziekte van Crohn of een maag- en/of darmoperatie)

• neuralebuisdefecten bij de zwangere, haar partner of een eerder kind

• medicatie (met name protonpompremmers, metformine, anti-epileptica)

• zelfmedicatie met vitamines

Onderzoek

Lichamelijk en aanvullend onderzoek zijn in de meeste gevallen niet nodig. Bij een vermoeden van anemie kan daarop getest worden. Een vitamine D-bepaling wordt ontraden, omdat niet duidelijk is wat de referentiewaarden tijdens de zwangerschap zijn.5

Beleid

Foliumzuur

Adviseer alle vrouwen met een actieve kinderwens vanaf 4 weken voor de conceptie tot 10 weken na de eerste dag van de laatste menstruatie foliumzuur 0,4 mg of 0,5 mg per dag te gebruiken. Vrouwen of hun partner die zelf een neuralebuisdefect hebben of eerder een kind met een neuralebuisdefect hebben gekregen, hebben gedurende dezelfde periode een dosering van 5 mg per dag nodig.6 Adviseer draagsters van een gen voor een van de hemoglobinopathieën om gedurende de gehele zwangerschap foliumzuur 0,5 mg per dag te gebruiken.5

Vitamine A

Vanwege de teratogene effecten van vitamine A wordt vrouwen afgeraden tijdens de zwangerschap leverproducten en schaaldieren te eten. De aangeraden maximale hoeveelheid vitamine A bedraagt 3000 mcg per dag. Een boterham met smeerleverworst bevat ongeveer 1200 mcg. Geef dit advies ook aan vrouwen met een actieve kinderwens.1

Vitamine B12

Suppletie van vitamine B12 wordt niet standaard aanbevolen tijdens de zwangerschap.5 Behandel anemie op basis van een vitamine B12-deficiëntie volgens de NHG-Standaard Anemie.

Vitamine D

Er zijn op dit moment geen eenduidige richtlijnen over vitamine D-suppletie tijdens de zwangerschap. De algemene consensus lijkt te zijn zwangeren te informeren over de voor- en nadelen, en hen zelf te laten beslissen of ze suppletie willen starten.7

Multivitaminepreparaten

In Nederland wordt aangenomen dat een gevarieerd dieet voldoende is om (afgezien van foliumzuur) alle nodige vitamines en mineralen binnen te krijgen die nodig zijn tijdens de zwangerschap. Het gebruik van multivitaminepreparaten tijdens de zwangerschap wordt in Nederland derhalve niet aangeraden.6

Als de vrouw toch een multivitaminepreparaat wil gebruiken, adviseer haar dan een preparaat speciaal voor zwangeren aangezien daar een aangepaste (lagere) hoeveelheid vitamine A in zit [figuur].

Figuur | Multivitaminepreparaten

Verwijzen en samenwerken

Veel zwangere vrouwen komen niet bij de huisarts, maar gaan direct naar de verloskundige. Sommigen van hen zal de verloskundige naar de huisarts verwijzen, bijvoorbeeld ter behandeling van een anemie of vitamine B12-deficiëntie.

Preventie en voorlichting

Goede uitleg over vitaminesuppletie tijdens een preconceptieconsult is van groot belang. Het doel is de patiënte in te lichten over de huidige adviezen en aan te dringen op adequate foliumzuursuppletie.