Beschikbaarheid voor palliatieve zorg tijdens ANW-uren

Inleiding

Persoonlijke continuïteit van de zorg door de eigen huisarts is belangrijk voor de kwaliteit van de palliatieve zorg. Zowel patiënten als huisartsen willen het liefst dat huisartsen hun eigen palliatieve patiënten niet alleen overdag, maar ook tijdens de avond-, nacht- en weekenduren (ANW-uren) behandelen.1234 Het NHG-Standpunt Palliatieve zorg raadt huisartsen daarom aan zelf tijdens de ANW-uren zoveel mogelijk bereikbaar en beschikbaar te zijn voor de eigen patiënten.4 Naast de persoonlijke continuïteit is ook de continuïteit in informatie belangrijk. Als de eigen huisarts niet persoonlijk beschikbaar is tijdens de ANW-uren, dienen de dienstdoende huisartsen van de huisartsenposten (HAP’en) wel goed geïnformeerd te zijn over de patiënt, zodat ze eenzelfde lijn in de behandeling kunnen handhaven. Helaas ontbreekt geregeld goede informatieoverdracht.5

Eerdere onderzoeken hebben aangetoond dat 75 tot 86% van de Nederlandse huisartsen buiten kantoortijden persoonlijk beschikbaar is voor terminale zorg.67 Met het toenemen van het aantal vrouwelijke en parttime werkende huisartsen en huisartsen die niet in hun praktijkgebied wonen, bestaat de vrees dat de beschikbaarheid van de huisarts afneemt en de persoonlijke continuïteit van de zorg in het gedrang komt.4578

De onderzoekers bekeken in welke mate Nederlandse huisartsen bereikbaar en beschikbaar zijn voor het leveren van palliatieve zorg tijdens de ANW-uren en of er een relatie is met achtergrondkenmerken van de huisarts en de praktijk.

Methode

De onderzoekers verrichtten een dwarsdoorsnedeonderzoek onder 1772 praktijkhoudende huisartsen, die zijn aangesloten bij tien huisartsendienstenstructuren verspreid over Nederland. Met behulp van een online vragenlijst hebben zij gegevens verzameld over de bereikbaarheid en beschikbaarheid, en achtergrondkenmerken van de huisartsen. Om te onderzoeken of deze achtergrondkenmerken verband hielden met de persoonlijke beschikbaarheid van huisartsen, voerden zij een multiple regressieanalyse uit. Zij hebben ook de attitude van huisartsen geëxploreerd tegenover het verlenen van palliatieve zorg tijdens ANW-uren. De vragenlijst bestond vooral uit gesloten vragen met vaste antwoordcategorieën (nooit/soms/regelmatig/vaak/altijd). De verzamelde gegevens werden geanalyseerd met SPSS versie 22.

Resultaten

Van de 1772 huisartsen hebben er 524 (29,6%) een volledig ingevulde vragenlijst teruggestuurd. [Tabel1] geeft de kenmerken van de respondenten weer.

Beschikbaarheid

De meerderheid (60,8%) van de huisartsen geeft aan tijdens de ANW-uren persoonlijk bereikbaar en beschikbaar te zijn voor vragen van palliatieve patiënten en stelt uit zichzelf voor visites af te leggen [tabel2]. Acht procent draagt de zorg over aan een collega uit dezelfde praktijk en ongeveer 12% delegeert de zorg volledig aan de HAP. Vrouwen, huisartsen die parttime werken en huisartsen werkzaam in de stad of op het verstedelijkt platteland zijn significant minder persoonlijk beschikbaar (telefonisch en voor visites) (p < 0,01). Er is geen relatie met leeftijd, werkervaring en soort praktijk.

Houding van huisartsen

Vrijwel alle deelnemende huisartsen (94,0%) beschouwen palliatieve zorg als een mooi onderdeel van het vak en 86,7% geeft aan dat de eigen beschikbaarheid toeneemt naarmate het ziekbed vordert. Een groot deel van de huisartsen geeft daarnaast aan dat een grotere beschikbaarheid samengaat met een verhoogde kwaliteit van zorg (76,6%) en dat de eigen huisarts verantwoordelijk is voor de palliatieve zorg (61,7%).

Beschouwing

Voornaamste resultaten en vergelijking met eerder onderzoek

Tweederde van de huisartsen is tijdens ANW-uren persoonlijk bereikbaar en beschikbaar voor palliatieve zorg en slechts een klein deel (12%) delegeert de palliatieve zorg volledig aan de HAP. Huisartsen vinden dat een grotere beschikbaarheid zorgt voor een grotere continuïteit van zorg in persoon en in informatie, en daarmee tot een hogere kwaliteit van zorg leidt. Verder bleek dat parttime werkende huisartsen en vrouwelijke huisartsen minder vaak beschikbaar zijn. De vrees bestaat dat een relatieve toename van deze groepen in de toekomst leidt tot minder beschikbaarheid van huisartsen voor palliatieve zorg tijdens ANW-uren.7

In 2008 bleek dat 75% van de Nederlandse huisartsen persoonlijk beschikbaar was voor hun eigen terminale patiënten, van wie 65% rechtstreeks op hun eigen mobiele telefoon en 45% (ook) door de huisartsenpost.6 Uit een ander onderzoek bleek dat 86% van de huisartsen bereid was zorg te verlenen voor hun eigen terminale patiënten.7 Net als in dit onderzoek vonden deze onderzoekers een grotere beschikbaarheid bij mannelijke huisartsen en huisartsen die op het platteland werken, en geen verschillen in beschikbaarheid met betrekking tot de leeftijd of werkervaring van de huisarts.

Sterke punten en beperkingen

Een groot aantal huisartsen (524) verspreid over tien regio’s in het land heeft een vragenlijst ingevuld. Het responspercentage was met 30% echter matig. De onderzoekers konden geen non-responsanalyse doen, maar het profiel van de deelnemende huisartsen en hun praktijken kwam wel overeen met Nederlandse peilgegevens.8 Toch zou er sprake kunnen zijn van selectiebias: onder de respondenten zouden huisartsen met interesse in de palliatieve zorg oververtegenwoordigd kunnen zijn. Een andere mogelijke beperking is dat deelnemende huisartsen sociaal wenselijke antwoorden gegeven kunnen hebben.

Twee derde van de huisartsen is tijdens ANW-uren persoonlijk bereikbaar en beschikbaar voor palliatieve zorg

Implicaties voor de praktijk en onderzoek

Omdat de concentratie van zorg voor palliatieve patiënten in de terminale fase fors toeneemt, pleiten de auteurs ervoor dat huisartsen een zo groot mogelijke bereikbaarheid en beschikbaarheid hebben in de terminale fase van de patiënt. Daarvóór kunnen deze gerust minder zijn, zonder fors in te boeten op de kwaliteit van zorg, mits de informatievoorziening of medische overdracht van de patiënt goed is geregeld.5 De auteurs willen hier graag nog benadrukken dat, wanneer de eigen huisarts niet beschikbaar is, een collega uit dezelfde praktijk de voorkeur geniet als vervanger, conform het NHG-Standpunt.4

Voor de dagelijkse praktijk zou het interessant zijn om te weten welke factoren de beschikbaarheid van huisartsen belemmeren of juist stimuleren. De auteurs zijn vooral benieuwd naar deze factoren bij vrouwelijke en parttime werkende huisartsen. Verder adviseren zij de bereikbaarheid en beschikbaarheid van huisartsen periodiek te meten en te publiceren om trends te achterhalen en daarop te kunnen inspelen.

Conclusie

De meerderheid van de huisartsen is tijdens ANW-uren bereikbaar en beschikbaar voor het leveren van palliatieve zorg en slechts een klein deel van de huisartsen delegeert de zorg voor deze groep volledig aan de HAP. De auteurs pleiten ervoor dat huisartsen vooral in de terminale fase zoveel mogelijk bereikbaar en beschikbaar zijn.